De Camino lopen
Daar ga je dan met je rugzak met jouw levenservaring en vaardigheden. Op je weg in de zorgorganisatie ontmoet je onbekende mensen. Je doet nieuwe ervaringen op: fijne en moeilijke ervaringen. Soms weet je niet hoe je met moeilijke situaties moet omgaan. Deze Camino ondersteunt jou in je werk. Op deze Camino ontdekkingsreis nemen we je stap voor stap mee om de vier essenties handen en voeten te geven in de praktijk. Het belangrijkste is een open en nieuwsgierige houding van jou als begeleider: kijk om je heen, laat je maar verwonderen door alles wat je ziet, hoort, merkt en ervaart.
Heb jij een open en nieuwsgierige houding? Waar merk je dat aan?
Met vragen onderweg
We geven je 5 vragen mee voor onderweg die je stap voor stap methodisch kunt inzetten. Deze vragen helpen om steeds meer te ontdekken – van jezelf en van je
medereizigers (bijvoorbeeld cliënten, collega’s, familie).
- Wat neem ik waar? Met je zintuigen neem je waar zonder gelijk te oordelen
- Wat voel ik? Je staat stil bij je gevoelens
- Wat weet ik? Kennis helpt bij het beoordelen van de situatie
- Wat doe ik? Wat je doet kan per situatie verschillen
- Wat doet het met mij? Reflecteer op jezelf en word bewust hoe je erin staat
Deze vragen zijn op elke praktijksituatie toe te passen: in het contact met anderen, in de verzorging, in het werk, op school, in het programma van de dag, in de activiteiten, in de rituelen en feesten enzovoort. Door deze vijf vragen te stellen, kunnen we ontdekken wie het kind of de persoon is en aansluiten bij de behoeftes van de ander. Vervolgens gaan we
reflecteren (bewust worden), om nóg beter te kunnen aansluiten bij de ander en te ontdekken wie je zelf bent. Daardoor ontwikkel jij je als begeleider.
Onderzoeken van de vraag achter het gedrag
Hieronder wordt een voorbeeld beschreven. Mogelijk herken je er dingen uit. Het voorbeeld wordt gebruikt om de stappen uit het ontdekkings-proces uit te leggen.
Voorbeeld: Anne
Anne, 55 jaar, heeft een niet aangeboren hersenletsel en is deels rolstoelafhankelijk. Als ik haar iets vraag of als ik haar wil ondersteunen, dan is zij snel geïrriteerd. Ze
draait weg van mij en roept vaak “nee – dat niet!” Haar reactie kwam afwijzend op mij over. Ook collega’s liepen hier tegenaan, maar er werd gezegd: “zo is zij altijd”. Ik stelde
mezelf de vraag: wat maakt dat zij zo naar mij en naar anderen reageert? Hierdoor kon ik uit mijn irritatie en oordeel stappen en een meer onderzoekende houding innemen.
In de daarop volgende weken heb ik veel geobserveerd: hoe beweegt Anne eigenlijk? Hoe zijn haar stemmingen? Wat zegt zij en wat begrijpt zij? Hoe ga ik met haar om?
Hoe is ons contact? Heb ik helder wat zij eigenlijk wil, kan en wat zij van mij vraagt? In plaats van geïrriteerd te raken, kon ik vooral nieuwgierig blijven, mij verwonderen en
beter uit mijn oordeel stappen.
Door zo een aantal weken naar haar en naar mijzelf te kijken, werd ik heel bewust van ons contact en leerde ik haar pas echt kennen. Ook heb ik mij verdiept in haar biografie
(levensbeschrijving) en ik heb haar vragen kunnen stellen over haar verleden. Mijn nieuwsgierigheid werd groter en leverde mij gaandeweg nieuwe inzichten op over haar,
maar ook over mij. Mijn beeld over haar verleden, gedachtes, gewoontes vulde zich. Tegelijk ontdekte ik ook overeenkomsten met mijzelf: vaak denk ik dat anderen mij niet
snappen, wil ik alles alléén doen en kan ik niet altijd een passende vraag aan een ander stellen.
De wederzijdse interesse groeide. Hierdoor kon ik in mijn begeleiding ook nieuwe dingen doen: er “zijn”, voldoende tijd nemen en echt luisteren naar haar en niet alleen
boodschappen zenden. Vaker navragen of ik haar goed heb begrepen in plaats van invullen.
Een “nee” niet als afwijzing ervaren, maar begrip tonen dat zij het even niet aankan. Dit benoemen en niet uit contact gaan, maar juist aanwezig blijven en ruimte geven.
Ik heb geleerd dat zij ook geholpen wil worden, maar dat dat pas kan als ik haar zie en accepteer als de persoon die zij is en waar ik oprechte interesse in heb. Hierdoor kregen
we echt contact, wederzijds vertrouwen en een nieuwe basis voor nieuwe stappen.
Herken jij dingen uit de casus? Hoe zou jij reageren? Wat is jouw reactie als een cliënt gedrag laat zien dat niet past bij je eigen waarden en normen?
In het voorbeeld hiervoor stapt de begeleider uit haar patroon. De begeleider neemt de situatie met Anne als leermoment om haar eigen begeleiding te verbeteren. Haar nieuwsgierigheid is haar belangrijkste drijfveer en haar creativiteit vormt het belangrijkste instrument om “nieuwe” handelingen en mogelijkheden te vinden.
Dit ontdekkingsproces is in zijn samenhang in onderstaande tekening verbeeld:
Het midden van de lemniscaat
In bovenstaande tekening kom je in het volgen van het methodische proces telkens weer het midden tegen – dat is een bijzondere plek. Jouw vraag staat in het midden. Het onderzoeksproces begint met deze vraag waarmee je aan de slag wilt gaan. Jouw vraag is je motivatie, geeft je de reden om te gaan onderzoeken. Halverwege het ontdekkingsproces kom je opnieuw weer door het midden van de lemniscaat. Je bent onderweg en je hebt een verkenning gedaan. De vragen die nu aan de orde zijn: zit ik op het goede spoor? Klopt het waar ik mee bezig ben? Is de cliënt/het kind goed in beeld gekomen? Heb ik de juiste vraag te pakken? Na de evaluatie kom je het midden opnieuw tegen – misschien is er een nieuwe vraag ontstaan.
De stappen van het ontdekkingsproces
Je ontdekkingsproces begint zoals boven aangegeven met een vraag die jij hebt met betrekking tot een cliënt. Er kunnen veel vragen zijn. Stel deze vraag vanuit verwondering en interesse. In het geval van Anne was de startvraag: wat maakt dat Anne zo naar mij en naar anderen reageert? Het begint met jouw nieuwsgierige houding. Onderstaande stappen zijn in je zoektocht een handvat. Je kunt op alle punten beginnen. We gaan de stappen uitleggen aan de hand van het voorbeeld over Anne en haar begeleider.